Podręcznik użytkownika Anuluj

Składanie tekstu

  1. Podręcznik użytkownika programu InDesign
  2. Poznaj program InDesign
    1. Wprowadzenie do programu InDesign
      1. Co nowego w programie InDesign
      2. Wymagania systemowe
      3. Często zadawane pytania
      4. Korzystanie z bibliotek Creative Cloud
    2. Przestrzeń robocza
      1. Podstawy pracy z przestrzenią roboczą
      2. Kontekstowy pasek zadań
      3. Dostosowywanie przestrzeni roboczej w programie InDesign
      4. Toolbox
      5. Ustawianie preferencji
      6. Panel Właściwości
      7. Dotykowa przestrzeń robocza
      8. Domyślne skróty klawiaturowe
      9. Cofanie zmian i zarządzanie panelem Historia
      10. Odzyskiwanie dokumentów i cofanie zmian
    3. Generatywna SI (niedostępna w Chinach kontynentalnych)
      1. Tekst na obraz
      2. Rozszerzanie generatywne
      3. Generowanie efektu w programie InDesign (Beta)
      4. Często zadawane pytania dotyczące generatywnej SI
  3. Tworzenie i układ dokumentów
    1. Dokumenty i strony
      1. Tworzenie dokumentów
      2. Praca ze stronami wzorcowymi
      3. Praca ze stronami dokumentu
      4. Ustawianie rozmiaru strony, marginesów i spadów
      5. Praca z plikami i szablonami
      6. Konwertowanie plików PDF na pliki InDesign w programie InDesign (Beta)
      7. Tworzenie plików księgi
      8. Dodawanie podstawowej numeracji stron
      9. Numerowanie stron, rozdziałów i sekcji
      10. Konwertowanie dokumentów QuarkXPress i PageMaker
      11. Udostępnianie zawartości
      12. Podstawy zarządzania obiegiem pracy
      13. Zapisywanie dokumentów
    2. Siatki
      1. Siatki
      2. Formatowanie siatek
    3. Narzędzia pomocnicze do tworzenia układu
      1. Miarki
      2. Wyrównywanie i rozmieszczanie obiektów za pomocą miarek
      3. Mierzenie obiektów za pomocą narzędzia Miarka
  4. Dodawanie zawartości
    1. Tekst
      1. Dodawanie tekstu do ramek
      2. Wątkowanie tekstu
      3. Języki Azji Południowo-Wschodniej
      4. Obsługa języka arabskiego i hebrajskiego w programie InDesign
      5. Tworzenie tekstu na ścieżce
      6. Punktowanie i numerowanie
      7. Wstawianie wyrażeń matematycznych za pomocą MathML
      8. Glify i znaki specjalne
      9. Składanie tekstu
      10. Zmienne tekstowe
      11. Generowanie kodów QR
      12. Edycja tekstu
      13. Wyrównywanie tekstu
      14. Oblewanie tekstem wokół obiektów
      15. Zakotwiczone obiekty
      16. Zawartość połączona
      17. Formatowanie akapitów
      18. Formatowanie znaków
    2. Typografia
      1. Korzystanie z czcionek w programie InDesign
      2. Kerning i światło
      3. Skalowanie i pochylenie tekstu
      4. Stosowanie efektów kolorystycznych do tekstu
    3. Formatowanie tekstu
      1. Formatowanie tekstu
      2. Automatyczny styl tekstu
      3. Praca z pakietami stylów
      4. Tabulatory i wcięcia
    4. Recenzowanie tekstu
      1. Śledzenie i przeglądanie zmian
      2. Dodawanie notatek redaktorskich w programie InDesign
      3. Importowanie komentarzy z pliku PDF
    5. Słowniki ortograficzne i językowe
      1. Sprawdzanie pisowni, autokorekta i dynamiczne sprawdzanie pisowni
      2. Tworzenie i dodawanie słowników i wyrazów oraz zarządzanie nimi
      3. Zmiana preferencji słownika
      4. Słownik Duden
    6. Dodawanie odwołań
      1. Tworzenie spisu treści
      2. Przypisy dolne
      3. Tworzenie indeksu
      4. Przypisy końcowe
      5. Podpisy
    7. Style
      1. Style akapitowe i znakowe
      2. Odwzorowanie i eksportowanie stylów i zarządzanie nimi
      3. Style obiektowe
      4. Inicjały i style zagnieżdżone
      5. Praca ze stylami
      6. Interlinia
    8. Tabele
      1. Formatowanie tabel
      2. Tworzenie tabel
      3. Style tabeli i komórki
      4. Zaznaczanie i edycja tabel
      5. Obrysy i wypełnienia tabel
    9. Interaktywność
      1. Hiperłącza
      2. Dynamiczne dokumenty PDF
      3. Zakładki
      4. Przyciski
      5. Formularze
      6. Animacja
      7. Odsyłacze
      8. Pliki PDF ze strukturą
      9. Przejścia stron
      10. Filmy i dźwięki
    10. Grafika
      1. Informacje o ścieżkach i kształtach
      2. Rysowanie narzędziem Ołówek
      3. Rysowanie narzędziem Pióro
      4. Stosowanie ustawień linii (obrysów)
      5. Ścieżki i kształty złożone
      6. Edycja ścieżek
      7. Ścieżki przycinające
      8. Zmiana wyglądu narożnika
      9. Ramki i obiekty
      10. Wyrównywanie i rozmieszczanie obiektów
      11. Grafika połączona i osadzona
      12. Integrowanie zasobów z systemu AEM
    11. Kolory i przezroczystość
      1. Stosowanie koloru
      2. Używanie kolorów z grafiki importowanej
      3. Praca z próbkami
      4. Mieszanie farb
      5. Tinty
      6. Informacje o kolorach dodatkowych i podstawowych
      7. Mieszanie kolorów
      8. Gradienty
      9. Spłaszczanie grafiki zawierającej przezroczystość
      10. Dodawanie efektów przezroczystości
  5. Wyszukiwanie i zastępowanie
    1. Wyszukiwanie i zastępowanie tekstu
    2. Wyszukiwanie i zastępowanie czcionek
    3. Wyszukiwanie i zastępowanie glifów
    4. Wyszukiwanie i zastępowanie w wyrażeniach i zapytaniach GREP
    5. Wyszukiwanie i zastępowanie obiektów
    6. Wyszukiwanie i zastępowanie kolorów
    7. Opcje wyszukiwania do znajdowania i zastępowania
  6. Udostępnianie
    1. Zapisywanie dokumentów w chmurze i dostęp do nich
    2. Organizowanie i udostępnianie dokumentów w chmurze oraz zarządzanie nimi
    3. Wyświetlanie wersji dokumentów w chmurze i zarządzanie nimi
    4. Często zadawane pytania dotyczące dokumentów InDesign w chmurze
    5. InCopy w sieci (Beta)
    6. Udostępnianie i współpraca
    7. Udostępnianie do recenzji
    8. Recenzja udostępnionego dokumentu InDesign
    9. Zarządzanie opiniami
    10. Zapraszanie do edycji
  7. Eksportowanie, importowanie i publikowanie
    1. Umieszczanie, eksportowanie i publikowanie
      1. Publikacja elektroniczna
      2. Konsola funkcji Publikacja elektroniczna
      3. Kopiowanie i wstawianie grafiki
      4. Eksportowanie do programu Adobe Express
      5. Eksport zawartości do formatu EPUB
      6. Opcje Adobe PDF
      7. Eksportowanie do HTML5
      8. Eksportowanie zawartości do formatu HTML (starsza wersja)
      9. Eksportowanie do formatu Adobe PDF
      10. Eksportowanie do formatu JPEG lub PNG
      11. Importowanie plików SVG
      12. Obsługiwane formaty plików
      13. Eksport i import ustawień użytkownika
    2. Drukowanie
      1. Drukowanie broszur
      2. Znaczniki drukarskie i spady
      3. Drukowanie dokumentów
      4. Farby, rozbarwienia i liniatura rastra
      5. Nadruk
      6. Tworzenie plików PostScript i EPS
      7. Inspekcja wstępna plików przed przekazaniem
      8. Drukowanie miniaturek i bardzo dużych dokumentów
      9. Przygotowywanie plików PDF dla usługodawców
      10. Przygotowanie do drukowania rozbarwień
  8. Rozszerzanie programu InDesign
    1. Automatyzacja
      1. Scalanie danych
      2. Wtyczki
      3. Rozszerzenie Capture w programie InDesign
      4. Tworzenie skryptów
  9. Rozwiązywanie problemów
    1. Rozwiązane problemy
    2. Znane problemy
    3. Awaria podczas uruchamiania programu
    4. Błąd — folder preferencji tylko do odczytu
    5. Rozwiązywanie problemów z plikami
    6. Nie można wyeksportować pliku programu InDesign do pliku PDF
    7. Odzyskiwanie dokumentów InDesign

Złóż tekst

Wygląd tekstu na stronie jest rezultatem zależności między skomplikowanymi procesami nazywanymi składem. Wykorzystując ustawione przez użytkownika opcje odstępów między wyrazami i literami, skalowania glifów i ustawień dzielenia wyrazów, program InDesign składa tekst w taki sposób, jaki najlepiej odpowiada zadanym parametrom.

Program InDesign oferuje dwie metody składu: układacz akapitowy Adobe (opcja domyślna) oraz układacz jednowierszowy Adobe (obie metody są dostępne w menu panelu Sterowanie). Układacz można wybrać z menu panelu Akapit, w oknie dialogowym Justowanie oraz w menu panelu Sterowanie.

Program InDesign obsługuje cztery metody składu tekstu: Japoński układacz jednowierszowy, Japoński układacz akapitowy, Układacz akapitowy Adobe oraz Układacz jednowierszowy Adobe. Każdy układacz ocenia potencjalne punkty łamania w tekście japońskim i w tekście łacińskim oraz wybiera takie, które najlepiej odpowiadają opcjom dzielenia wyrazów i justowania, które zostały wybrane dla danego akapitu. Japoński układacz akapitowy Adobe jest wybierany jako domyślny. Szczegółowe informacje o tych opcjach można znaleźć w sekcji Pomoc programu InDesign.

Metody składu

Program InDesign oferuje dwie metody składu: układacz akapitowy Adobe (opcja domyślna) oraz układacz jednowierszowy Adobe. Obie metody składu oceniają potencjalne punkty łamania i wybierają takie, które najlepiej odpowiadają opcjom dzielenia wyrazów i justowania, wybranym dla danego akapitu.

Układacz akapitowy Adobe

Analizuje siatkę punktów łamania całego akapitu i dzięki temu optymalizuje wcześniejsze wiersze w celu wyeliminowania wyjątkowo nieatrakcyjnych łamań w wierszach dalszych. Skład akapitowy zapewnia bardziej równomierne odstępy i mniejszą liczbę dywizów.

Układacz akapitowy przeprowadza skład, identyfikując wszystkie możliwe punkty łamania, oceniając je i przydzielając im ważone punkty karne w oparciu o takie reguły, jak równomierność odstępów między literami, odstępów między wyrazami i dzielenia wyrazów.

Uwaga:

Relacje między lepszymi odstępami a mniejszą liczbą dywizów można dostosowywać za pomocą okna dialogowego Dzielenie wyrazów. (Zobacz Dzielenie tekstu).

Układacz jednowierszowy Adobe

Zapewnia tradycyjną metodę składania tekstu po jednym wierszu naraz. Opcja ta jest przydatna, gdy trzeba ograniczyć zmiany składu powstałe na ostatnim etapie edycji.

Wybieranie metody składu dla akapitu

  1. Wykonaj dowolną z następujących czynności:

    • Wybierz polecenie Układacz akapitowy Adobe (opcja domyślna) lub Układacz jednowierszowy Adobe z menu panelu Akapit.

    • Wybierz polecenie Justowanie z menu panelu Akapit lub Sterowanie. Następnie wybierz jedną z opcji menu Układacz.

Uwaga:

Dostępne mogą być dodatkowe rozszerzenia mechanizmów składu innych firm, a także interfejsy umożliwiające dostosowanie parametrów mechanizmu.

Ustawianie preferencji składu

  1. Wybierz polecenie Edycja > Preferencje > Skład (Windows®) lub InDesign > Preferencje > Skład (Mac OS).

  2. Aby używać funkcji podświetlania ekranu do znajdowania problemów z kompozycjami, wybierz spośród opcji Zachowuj naruszenia, Naruszenia DiJ (dzielenia wyrazów i justowania), Własny kerning/światło, zcionka podmieniona i Podmienione glify.

  3. W opcji Oblewanie tekstem zaznacz opcję Justuj tekst obok obiektu, Pomiń wg interlinii, Oblewanie tekstem jest stosowane tylko dla tekstu położonego poniżej oraz Uwzględniaj wcięcia wraz z oblewaniem tekstem.

  4. W trybie zgodności Mojikumi wybierz Użyj nowego skalowania pionowego lub Użyj Mojikumi opartego na CID.

  5. Kliknij OK.

Dzielenie tekstu

Wybrane ustawienia dzielenia wyrazów i justowania wpływają na poziome odstępy w wierszach oraz na estetykę tekstu na stronie. Opcje dzielenia określają, czy słowa mogą być dzielone, a jeśli tak, to w jakich miejscach.

Justowanie jest uzależnione od wybranej opcji wyrównania, podanych odstępów między wyrazami i literami oraz od tego, czy glify są skalowane, czy nie. Program pozwala też justować pojedyncze słowa w wąskich kolumnach z pełnym justunkiem.

Ręczne dostosowywanie dzielenia wyrazów

Słowa można dzielić ręcznie lub automatycznie, albo wykorzystać kombinację obu tych metod. Najbezpieczniejszą metodą ręcznego dzielenia jest wstawianie miękkiego dywizu, który jest niewidoczny, dopóki nie zajdzie potrzeba przeniesienia słowa na końcu wiersza. Umieszczenie dywizu miękkiego na początku słowa zapobiega podziałowi tego słowa.

  1. Wybierz narzędzie Tekst  i kliknij miejsce, gdzie ma się znaleźć dywiz.
  2. Wykonaj jedną z następujących czynności:
    • Wybierz polecenie Tekst > Wstaw znak specjalny > Dywizy i kreski > Dywiz miękki.

    • Aby wstawić dywiz miękki, naciśnij klawisze Ctrl+Shift+- (Windows) lub Polecenie+Shift+- (Mac OS).

Uwaga:

Wstawienie w słowie miękkiego dywizu nie gwarantuje, że zostanie ono podzielone. Przenoszenie wyrazu zależy od innych ustawień dzielenia i składu. Jednakże wstawiając miękki dywiz w słowie można mieć pewność, że słowo to zostanie podzielone tylko w miejscu wstawienia miękkiego dywizu.

Automatyczne dostosowywanie dzielenia wyrazów

Dzielenie przebiega na podstawie listy słów, które mogą być przechowywane w odrębnym pliku słownika użytkownika na danym komputerze, albo w samym dokumencie. Aby zagwarantować spójne zasady dzielenia wyrazów, warto określić, która z tych list ma być wykorzystywana, szczególnie jeśli przekazuje się dokument do usługodawcy lub gdy pracuje się w grupie roboczej.

Ustawianie opcji automatycznego dzielenia wyrazów dla danego akapitu

Po ustawieniu opcji automatycznego dzielenia wyrazów można określić zależności między lepszymi odstępami a mniejszą liczbą dywizów. Można również określić, że słowa pisane wielkimi literami oraz ostatnie słowo w akapicie nie będą dzielone.

  1. Kliknij w akapicie lub zaznacz zakres akapitów, które mają podlegać tym ustawieniom.
  2. W menu panelu Akapit wybierz opcję Dzielenie wyrazów.
  3. Zaznacz opcję Podziel wyrazy.
  4. Dokonaj odpowiednich zmian wymienionych niżej ustawień, a następnie kliknij przycisk OK.

    Wyrazy z przynajmniej _ liter

    Minimalna długość wyrazów objętych dzieleniem.

    Po pierwszej literze / Przed pierwszą literą

    Minimalna liczba znaków na początku lub na końcu słowa, które może zostać podzielone. Na przykład, jeśli obie opcje będą miały wartość 3, wyraz aromaty zostanie podzielony na aro- maty, a nie ar- omaty lub aroma- ty.

    Limit dzielenia _ Dywizy

    Maksymalna liczba dywizów w jednym wierszu. Zero oznacza nieograniczoną liczbę dywizów.

    Strefa dzielenia wyrazów

    Ilość białego odstępu, jaka jest dopuszczalna na końcu wiersza niewyjustowanego tekstu, zanim włączy się dzielenie wyrazów. Opcja ta ma zastosowanie tylko wtedy, gdy wykorzystuje się układacz jednowierszowy do niewyjustowanego tekstu.

    Lepsze odstępy / Mniej dywizów

    Aby zmienić relacje między lepszymi odstępami a mniejszą liczbą dywizów, należy odpowiednio ustawić suwak u dołu tego okna dialogowego.

    Dzielenie wyrazów zapisanych wielkimi literami

    Aby nie dopuścić dzielenia słów pisanych wielkimi literami, należy usunąć zaznaczenie tej opcji.

    Podziel ostatni wyraz

    Aby nie dopuścić do dzielenia słów pisanych wielkimi literami, należy usunąć zaznaczenie tej opcji.

    Dziel wyrazy w kolumnie

    Aby uniemożliwić dzielenie wyrazów w kolumnie, w ramce lub na stronie, należy usunąć zaznaczenie tej opcji.

Wyłącz dzielenie wyrazów

Aby wyłączyć automatyczne dzielenie wyrazów w akapicie, wykonaj jedną z następujących czynności:

  1. Usuń zaznaczenie opcji Dzielenie wyrazów w panelu Akapit.

  2. Wybierz Dziel wyrazy w menu panelu Akapit lub panelu Sterowanie i usuń zaznaczenie opcji Dziel wyrazy w oknie dialogowym Ustawienia dzielenia wyrazów.

    Uwaga:

    Możesz także wyłączyć dzielenie wyrazów w stylu akapitu.

Zapobieganie niepożądanym podziałom słów

Korzystając z dywizów twardych (nierozdzielających) można uniknąć dzielenia niektórych słów — na przykład, nazw własnych, które po podziale wyglądają nieatrakcyjnie. Używając spacji twardych (nierozdzielających), można również zapobiec przenoszeniu kilku słów — na przykład, grup inicjałów i nazwiska (P. T. Barnum).

Ochrona tekstu przed dzieleniem

  1. Zaznacz tekst, który ma pozostać w jednym wierszu.
  2. Wybierz polecenie Nie dziel z menu panelu Typografia lub panelu Sterowanie.
Uwaga:

Inny sposób zapobiegania podziałowi słowa polega na wstawieniu na początku tego słowa dywizu miękkiego. Aby wstawić dywiz miękki, naciśnij klawisze Polecenie+Shift+- (Windows) lub Polecenie+Shift+- (Mac OS).

Tworzenie dywizu twardego

  1. Wybierz narzędzie Tekst  i kliknij miejsce, gdzie ma się znaleźć dywiz.
  2. Wybierz polecenie Tekst > Wstaw znak specjalny > Dywizy i pauzy > Dywiz twardy.

Tworzenie spacji twardej

  1. Wybierz narzędzie Tekst  i kliknij miejsce, gdzie ma się znaleźć spacja.
  2. Wybierz polecenie Tekst > Wstaw znak odstępu > Spacja twarda (lub dowolny inny znak białego odstępu).

Zwykła spacja twarda różni się co do szerokości zależnie od rozmiaru punktowego, ustawienia justowania i ustawień odstępów międzywyrazowych, podczas gdy szerokość znaku twardej spacji o stałej szerokości pozostaje bez zmian bez względu na kontekst.

Zmiana ustawień justowania

Użyj panelu Justowanie, aby dokładnie określić odstępy między wyrazami, odstępy między literami oraz skalowanie glifów. Dostosowywanie odstępów jest przeznaczone do pracy z tekstem wyjustowanym, ale można go używać dla tekstu niewyjustowanego.

Uwaga:

Odstępy między wyrazami, odstępy znaków, skalowania glifów dla ustawień justowania są ignorowane w przypadku tekstów azjatyckich. Aby ustawić odstępy znaków w tekstach azjatyckich, użyj okna dialogowego Mojikumi.

Dopasowanie odstępów między wyrazami i literami w wyjustowanym tekście

  1. Umieść kursor w wybranym akapicie lub zaznacz obiekt tekstowy, lub ramkę z wszystkimi wybranymi akapitami.
  2. Wybierz polecenie Justowanie, z menu panelu Akapit.
  3. Wprowadź wartości dla opcji Odstępy między wyrazami, Odstępy między literami i Odstępy między glifami. Wartości Maksymalna i Minimalna definiują zakres dopuszczalnych odstępów tylko dla justowanych akapitów. Wartość Wymagany definiuje optymalny odstęp dla akapitów wyjustowanych i niewyjustowanych:

    Odstępy między wyrazami

    Odstęp między wyrazami wprowadzany jest poprzez wciśnięcie klawisza spacji. Wartości odstępu międzywyrazowego mają zakres od 0% do1000%; przy 100% nie ma dodatkowego odstępu między wyrazami.

    Odstępy między literami

    Są to odległości między poszczególnymi literami, obejmujące także wartości kerningu i światła. Wartości odstępów między literami mogą pochodzić z zakresu od 100% do 500%: wartość 0% oznacza brak odstępu między literami; wartość 100% oznacza całkowitą szerokość między literami.

    Skalowanie glifów

    Szerokość znaków (glif opisuje każdą czcionkę). Wartości skalowania glifów mogą wahać się od 50% do 200%.

    Uwaga:

    Opcje odstępów są zawsze stosowane do całego akapitu. Aby zmienić odstępy między pojedynczymi znakami (lecz nie w całym akapicie), należy zastosować raczej opcję Światło.

  4. Aby wprowadzić justowanie do akapitu składającego się z jednego wyrazu, należy zastosować raczej opcję Justowanie jednego wyrazu.

    W wąskich kolumnach zdarza się czasami, że w wierszu pojawia się tylko jedno słowo. Jeżeli w danym akapicie ustawiono pełne wyjustowanie, to takie pojedyncze słowo w wierszu może wyglądać na nadmiernie rozciągnięte. Zamiast pełnego justowania takich słów można je wyśrodkować lub wyrównać do lewego lub prawego marginesu.

Ustawianie skalowania glifów w wyjustowanym tekście

  1. Kliknij punkt wstawiania w akapicie lub zaznacz zakres akapitów, które mają podlegać tym ustawieniom.
  2. Wybierz polecenie Justowanie, z menu panelu Akapit.
  3. Wpisz wartość w polach Minimum, Maksimum i Optymalne dla wiersza Skalowanie glifów. Następnie kliknij przycisk OK.
Przed (na górze) i po (na dole) skalowaniu glifów w wyjustowanym tekście

Uwaga:

Skalowanie glifów może pomóc w uzyskaniu równiejszego wyjustowania; jednak wartości różniące się od domyślnych 100% o więcej niż 3% mogą spowodować zniekształcenie liter. Najlepiej wybierać nieznaczne wartości skalowania glifów, np. 97-100-103, chyba że chce się uzyskać efekt specjalny.

Używanie spacji justującej w wyjustowanym tekście

Znak spacji justującej dodaje odstęp o zmiennej szerokości do ostatniego wiersza akapitu z pełnym justowaniem — pomiędzy ostatnim słowem a ozdobnym znakiem końca wątku. Jeżeli spacja justująca zostanie użyta w tekście niewyjustowanym, to wygląda jak zwykła spacja. W tekście wyjustowanym taka spacja rozszerza się, zajmując całe miejsce pozostałe do końca wiersza. Zastosowanie spacji justującej może mieć ogromny wpływ na formatowanie całego akapitu przez układacz akapitowy Adobe.

Przed i po wstawieniu znaku spacji justującej

  1. Wybierz narzędzie Tekst  i kliknij bezpośrednio przed znakiem kończącym wątek.
  2. Wybierz polecenie Tekst > Wstaw znak odstępu > Spacja justująca.
Uwaga:

Efekt spacji justującej jest niewidoczny, dopóki nie zastosuje się do akapitu opcji Justuj wszystkie wiersze.

Wyróżnianie wierszy nadmiernie rozciągniętych lub zbyt zagęszczonych

Ponieważ skład wiersza tekstu musi uwzględniać wiele czynników oprócz odstępów między literami i wyrazami (np. preferencje dzielenia wyrazów), program InDesign nie może zawsze honorować ustawień odstępów podanych przez użytkownika. Problemy składu w wierszach tekstu wyróżniane są na żółto; najciemniejszy z trzech odcieni oznacza najpoważniejszy problem.

  1. Wybierz polecenie Edycja > Preferencje > Skład (Windows) lub InDesign > Preferencje > Skład (Mac OS).
  2. Zaznacz opcję Naruszenia DiJ i kliknij przycisk OK.

Pomoc dostępna szybciej i łatwiej

Nowy użytkownik?